Wetenschap hoort onafhankelijk te zijn. Maar sociale druk of financieel gewin zetten die onafhankelijkheid onder druk, aldus het boek Macht en wetenschap. Geen verbijsterende conclusie, zegt Eelke de Jong, hoogleraar Internationale economie aan de Radboud Universiteit en een van de samenstellers. Wel een problematische – want de druk wordt almaar groter. De eerste aanzetten voor Macht en wetenschap, dat net voor kerst verscheen, dateren van een paar jaar geleden, vertelt De Jong. Zo waarschuwde de hoofdeconoom van het Internationaal Monetair Fonds, R.G. Rajan, in 2005 herhaaldelijk voor een grote financiële crisis; hij legde ook uit hoe die zich zou voltrekken. Achteraf bleek zijn analyse akelig precies, maar destijds wilde niemand ervan weten. En er zijn meer voorbeelden die maakten dat De Jong zich afvroeg in hoeverre wetenschap te lijden heeft onder sociale druk. ‘Als onderzoeksresultaten keer op keer worden genegeerd, dan kan ik me voorstellen dat een wetenschapper gefrustreerd raakt en besluit: dat onderwerp, daar bemoei ik me niet meer mee. Of ik schrijf het wat zachter op.’ Topsectorenbeleid Een groter probleem dan de sociale druk, is de financiële. De zogenaamde ‘derdegeldstroom’, waarbij een commerciële partij betrokken is, vormt niet het grootste gevaar: met zo’n partij worden doorgaans duidelijke contracten gesloten. Minder opvallend en dus geniepiger is bijvoorbeeld het topsectorenbeleid van de overheid: dat subsidiebeleid bevoordeelt niet alleen bepaalde onderzoeksgebieden boven andere maar heeft daarbinnen ook een voorkeur voor onderzoek dat tot snelle commerciële toepassingen leidt. ‘Hierdoor worden veel maatschappelijk relevante problemen niet bestudeerd. Het Europese subsidiebeleid doet het wat dat betreft beter’, zegt De Jong. Financiële prikkels Ook de bijzondere leerstoelen, die gefinancierd worden door bedrijven, zijn diverse auteurs een doorn in het oog. En De Jong heeft zelf ook nog een pijnpuntje: de promotiepremies. ‘De universiteit ontvangt 70.000 tot 90.000 euro voor elke afgeronde promotie. Een bedrag dat prikkelt om promovendi binnen te halen. Maar de promotor is er vervolgens verantwoordelijk voor dat het proefschrift wordt afgerond, niet de promovendus. Dat levert een riskante situatie op waarbij de kwaliteit van het onderzoek het kan afleggen tegen het financiële voordeel.’ Napraters Macht en wetenschap is geschreven om de discussie over ‘wetenschap onder druk’ los te maken. Pasklare oplossingen voor de geschetste problemen heeft De Jong niet. Maar hij vindt wel dat wetenschappers zich ertegen moeten weren. ‘Zij moeten zich houden bij feiten en resultaten uit onderzoek dat zo onafhankelijk mogelijk moet blijven. Wetenschappers moeten blijven zeggen wat ze vinden en moeten blijven onderzoeken wat onderzocht moet worden. Op napraters en meelopers zit, hoop ik, niemand te wachten.’/Anja van Kessel