‘Polarisatie wordt een probleem als gesprekken alleen nog maar over het eigen gelijk gaan’

03 jun 2025

Volgens de rectoren van de Nederlandse universiteiten is de academische vrijheid in gevaar. Tegelijkertijd komt het verdedigen van die vrijheid soms met duivelse dilemma’s, zegt José Sanders van de Radboud Universiteit.

Niet alleen in Hongarije en de Verenigde Staten zijn politici geneigd om zich te bemoeien met de inhoud van onderwijs en onderzoek op universiteiten. Ook in Nederland is dat het geval, zij het in mindere mate dan in die twee landen.

Reden voor de Nederlandse rectoren om afgelopen weekend in een gezamenlijke brief een lans te breken voor de academische vrijheid op hun universiteiten. De dalende positie van Nederland op de Academic Freedom Index – in de EU scoren alleen Griekenland, Portugal en Hongarije slechter – is volgens de bestuurders een signaal dat “uiterst serieus” genomen moet worden.

‘De bezuinigingen van het kabinet perken de vrijheid van wetenschappers nog verder in’

Naast de politieke bemoeienis wijzen de rectoren op protesten die almaar verharden en gevoelige onderwerpen die steeds lastiger besproken kunnen worden. “Waar de ruimte voor onderzoek, dialoog en twijfel wordt ingeperkt, door repressie enerzijds of taboe anderzijds, verliest de universiteit haar essentie”.

Met andere woorden, aldus José Sanders, rector van de Radboud Universiteit: ‘Wij zien dat de academische vrijheid onder druk staat en daar maken we ons grote zorgen over.’

Wat zijn de bedreigingen?

Sanders: ‘Wetenschappers merken dat zij steeds minder vrijheid krijgen om zelf te bepalen naar welke thema’s en met welk doel ze onderzoek doen. Bij het aanvragen van financiering krijgen zij steeds vaker de vraag: is dit onderzoek toepasbaar? Er is minder ruimte voor ongebonden, nieuwsgierigheidsgedreven wetenschap, terwijl die juist zo belangrijk is voor fundamentele vernieuwingen. De bezuinigingen van het kabinet perken die vrijheid nog verder in.’

Rector José Sanders in gesprek met een pro-Palestina-demonstrant tijdens de Dies. Foto: Dick van Aalst

‘Daarnaast hebben we te maken met de Wet Internationalisering in Balans, die wil voorschrijven dat we meer onderwijs in het Nederlands geven. Terwijl sommige opleidingen voor het Engels kiezen om redenen die de wetenschap ten goede komen, bijvoorbeeld omdat het onderwerp zelf over internationalisering gaat, of omdat je internationale werving nodig hebt om de beste studenten in een bepaald veld aan te trekken. Als de overheid daar tussen gaat zitten, knaagt dat aan de wetenschap zelf.’

Pleit u voor volledige autonomie voor universiteiten? Het zijn wel publiek gefinancierde instellingen.

‘De universiteit mag altijd om verantwoording worden gevraagd. Niet voor niets beginnen wetenschappers hun eigen publicaties ook altijd met een verantwoording: waarom deze onderzoeksvraag, en waarom is die nu belangrijk? Ik kan me ook best voorstellen dat de overheid een deel van de fondsen beschikbaar stelt om aan de oplossing van een bepaald maatschappelijk probleem bij te dragen. Maar als ál het onderzoek van buitenaf gestuurd gaat worden, is dat een groot probleem. Niet alleen voor universiteiten – je mist dan een fundamentele kracht in de samenleving als geheel.’

‘Een docent die een heel stellige mening verkondigt, kan studenten met een andere mening afschrikken’

Komt de dreiging vooral vanuit de politiek?

‘De politiek is een weerspiegeling van het publieke debat. Er zijn genoeg mensen die twijfels hebben bij het nut van onze academische vrijheid. Die willen dat onderzoek nuttig is én hebben een heel sterke mening wat dat nut dan precies moet zijn. Anderen doen wetenschap af als ‘ook maar een mening’ en dat is fnuikend voor het vertrouwen in de wetenschap. Dan krijg je tweespalt tussen academie en maatschappij.’

‘In toenemende mate worden onderzoekers in het publieke debat niet serieus genomen. Sommigen worden zelfs geïntimideerd. Daardoor voelen zij niet meer de vrijheid om naar voren te treden. Er is spanning op het debat komen te staan.’

In de brief worden universiteiten beschreven als plekken waar het mag schuren en botsen. Aan de andere kant is polarisatie een gevaar. Hoe zit dat?

‘Als wetenschappers zijn we altijd bezig de grens van onze kennis op te schuiven. Dat brengt onzekerheid met zich mee en dat schuurt – dat is inherent aan de academie. Polarisatie wordt problematisch als gesprekken alleen nog maar gaan over het eigen gelijk of nog maar over één onderwerp mogen gaan. We zien dat sommige groepen andere groepen niet meer de ruimte gunnen om een standpunt in te nemen. Daardoor spreken sommigen zich liever niet meer uit: zo ontstaat er zelfcensuur.’

Staat polarisatie vooruitgang op de universiteit in de weg?

‘Daar waar we onderwijs verzorgen aan studenten, of jongere medewerkers begeleiden, hebben we extra verantwoordelijkheid om ruimte te bieden aan debat en aan onzekerheid. Als mensen met een andere ideologie of achtergrond zich niet kunnen of durven uiten, hebben we een heel groot probleem. Daar maak ik me zorgen over.’

U bedoelt cancel culture?

‘Niet per se. Een docent die een heel stellige mening verkondigt, kan studenten met een andere mening afschrikken. Die studenten denken dan misschien: “ik ga wel ergens anders naartoe”.’

‘Er moet een open gesprek met kritiek en in academische waardigheid mogelijk zijn’

‘Diversiteit kan verschillende verschijningsvormen hebben. Studenten en medewerkers kunnen ook conservatief zijn bijvoorbeeld, of gematigd. Aan onze universiteit moet voor een breed spectrum ruimte zijn en het is aan docenten om daar als academische professional mee om te gaan in hun onderwijs.’

Gisteravond was er een lezing van Alon Penzel, voormalig woordvoerder van het Israëlisch leger. Activisten spraken er schande van dat hij welkom was op de Radboud Universiteit. Voor u valt zijn komst onder academische vrijheid?

‘Wij hebben deze spreker getoetst aan dezelfde criteria als vorige sprekers die omstreden waren, zoals (de pro-Palestijnse, red.) Mohammed Khatib en (de pro-Israëlische, red.) Rawan Osman. Beide partijen vonden al meermaals van elkaar dat zij een grens overgingen: “deze spreker kan écht niet”, hoorde je dan.’

‘Maar als een student of medewerker beargumenteert dat een bepaalde lezing relevant is voor de wetenschappelijke vorming of het academisch debat, gaan wij als college van bestuur ver in het bieden van ruimte daarvoor. Wij willen die academische vrijheid bieden, tenzij de spreker bijvoorbeeld een ongewenst vreemdeling is (als de overheid beslist dat iemand een gevaar voor Nederland is, red.).’

‘Maar het is wel een worsteling – soms zelfs een duivels dilemma. Er moet een open gesprek met kritiek en in academische waardigheid mogelijk zijn. Als het een ideologisch geladen verhaal wordt, en een eenzijdige bijeenkomst waar geen tegenspraak meer mogelijk is, dan moeten we de vraag stellen: welk wetenschappelijk doel dient dit nog? Het faciliteren ervan kost immers veel tijd, aandacht en ook geld. Daar moeten we samen een oplossing voor vinden.’

Leuk dat je Vox leest! Wil je op de hoogte blijven van al het universiteitsnieuws?

Bedankt voor het toevoegen van de vox-app!

9 reacties

  1. Kersje schreef op 3 juni 2025 om 13:19

    Het gaat bij Alon Penzel om een woordvoerder van een leger dat zich schuldig maakt aan een gruwelijke, stelselmatige volkerenmoord en dat luid en duidelijk met de wereld deelt. Als je het daar als rector niet over wilt hebben, als je die werkelijkheid niet onder ogen wilt zien, dan is het inderdaad heel makkelijk om de polarisatiekaart te trekken. José Sanders kan nog een les leren van Titus Brandsma, blijkt maar weer.

  2. Jeroen schreef op 3 juni 2025 om 13:46

    “Waar de ruimte voor onderzoek, dialoog en twijfel wordt ingeperkt, door repressie enerzijds of taboe anderzijds, verliest de universiteit haar essentie”.
    Bijzonder gebrek aan zelfreflectie bij ons CvB in ieder geval.

  3. Gerrie Visser schreef op 4 juni 2025 om 01:08

    De bedreigingen komen vooral van binnenuit. Studenten die zaken niet willen horen, eenzijdigheid van het woke Personeel. De echokamer.

    • Een student schreef op 4 juni 2025 om 09:38

      Exact. De balk in het eigen oog. De mond vol over politieke bemoeienis terwijl de universiteit wordt voorgezeten door een politica. Hilarisch.

  4. Mienke schreef op 6 juni 2025 om 19:51

    „Ik wil jullie aanmoedigen niet bang te zijn. Palestijnen hebben ons decennia de weg gewezen hoe er gevochten moet worden. Zij verkiezen daarbij de dood boven de vernedering. Dat moeten wij ook doen.” Aan het woord is de Britse docent Harry Pettit, verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Tijdens een gastcollege in Leiden op 24 april jl. riep hij studenten op alles te riskeren voor een ’free Palestine’, ook hun leven.”

    https://www.telegraaf.nl/opinie/roderick-veelo-radicale-radboud-docent-harry-pettit-zet-toekomst-en-levens-studenten-op-het-spel/70094949.html

    Wanneer neemt het bestuur zichzelf nu eens serieus en doen ze wat aan deze échte polariserende en tot geweld oproepende links-extremist? Waarom zo wazig en verbloemd? Of zelfs helemaal niets tegen deze opruiing? Moet dat Israëlische en Joodse studenten vertrouwen geven? Wanneer schrijft Vox erover? Berichtgeving over andere docenten uit het AD en de Volkskrant wordt ook altijd overgenomen. Waarom wordt “handige Harry” zo beschermd?

    • Henk schreef op 13 juni 2025 om 21:05

      Waar komt dat citaat vandaan? Ik kan het namelijk niet vinden in het artikel wat jij linkt.

  5. Juliette Alenda schreef op 7 juni 2025 om 20:12

    This vision of some kind of apolitical university, maintaining the status quo, providing a service to clients, comforting them all, confusing opinions and facts, is exactly at the heart of all the problems pointed out by scientists (https://www.frontiersin.org/journals/sustainability/articles/10.3389/frsus.2023.1166642/full) and by Radboud Staff themselves (https://rcsc.substack.com/p/the-real-sustainability-challenges).

    “As workers within these institutions, academics and researchers are faced with a choice: to be agents of this reproduction or to be advocates and activists for change.” Clearly the vision presented in this interview is in line with the first. The RCSC manifesto is clearly going into the second direction: “This division of knowledge and politics fosters the emergence of non-sustainable societies which forms close, centralized ties between academic and political institutions, and in the same movement may exclude cultural, geographic and epistemic alternatives at the fringes of hierarchy.” This was also the message of many employees in last november in this opinion piece (https://www.voxweb.nl/en/reducing-support-for-diversity-inclusion-and-critical-voices-will-harm-the-university-and-society-as-a-whole), “The claim that universities are being taken over by ideological activism ignores the historical role of universities and scientific knowledge production for social emancipation. Universities have always been critical spaces for activism and debate, where important movements took root.” We need to be true to our fundamental mission to prepare our students to be critical agents of change, but also as institutions that have an important role in society and should be able to stand for their values against all injustices. I am worried this interview is definitely not going in this direction and will unfortunately continue to shape the vision of the university…

  6. Michael Kors schreef op 12 juni 2025 om 14:05

    I have never known such a desperate attempt to reclaim the narrative from the truth: that you shut down peaceful protests with a p0lice d0g. That you repress the students and staff calling for an end to the ‘business as usual’ model that favours money over people. How do you expect us to have an open discussion when you put us in jail for peaceful protest? You are detached from reality. This is cognitive dissonance at its finest. Perhaps it is because of the bl00d on your hands.

Geef een reactie

Vox Magazine

Het onafhankelijke magazine van de Radboud Universiteit

lees de laatste Vox online!

Vox Update

Een directe, dagelijkse of wekelijkse update met onze artikelen in je mailbox!

Wekelijks
Nederlands
Verzonden!