‘Falende wetenschap’ is de veelzeggende titel van het rapport dat de fraude van Diederik Stapel in kaart brengt. De belangrijkste conclusie: Stapel is ontegenzeggelijk schuldig, maar de promovendi die hij voorzag van gemanipuleerde data treft geen blaam. De universiteiten zijn naar eigen zeggen voortvarend van start gegaan met een cultuuromslag. ‘Schokkend’, noemt Philip Eijlander, rector van de UvT, de resultaten van het onderzoek. Hij gaf opdracht tot het onderzoek, dat zich ook uitstrekt tot Stapels eerdere onderzoek aan de UvA en de RUG. In totaal is in 55 van Stapels publicaties onomstotelijk fraude aangetoond, waarvan de eerste uit 2004 stamt. Na statistische analyses bestaan er ook sterke aanwijzingen dat sociaal psycholoog Stapel al in zijn Amsterdamse tijd fraudeerde in een tiental publicaties. Hij promoveerde in de jaren negentig aan de UvA. De vermoedens zijn sterk, aldus VU-hoogleraar Pieter Drenth, die de deelcommissie in Amsterdam leidde. ‘We spreken niet van proof of fraud, maar wel van evidence of fraud.’ Of de UvA hiermee juridisch sterk genoeg staat, doet niet ter zake, omdat Stapel inmiddels zelf zijn bul en doctorstitel heeft ingeleverd. Drenth zwengelt wel de discussie aan of het wettelijk mogelijk moet worden om een titel af te nemen bij wetenschappelijk wangedrag van ná verlening ervan. In Duitsland kan dit wel. De Groningse commissie, geleid door professor Ed Noort, heeft ontdekt dat van de dertien dissertaties waarvan Stapel in Groningen (co)promotor was, er bij zeven gefraudeerd is. Stapel was hier listig in: als de door de promovendus zelf verkregen onderzoeksresultaten door een studentassistent waren ingevoerd, passeerden ze eerst zijn bureau. Hij paste de uitkomsten aan, zodat ze de gewenste resultaten zouden opleveren, waarna de promovendus de gemanipuleerde resultaten nietsvermoedend analyseerde. Onderzoeksleider Pim Levelt spreekt als eindconclusie uit dat, ondanks het falen van de wetenschappelijke wereld, Stapel geen enkel geldig excuus had voor zijn handelen. Stapel zelf wilde reageren met een lange brief, maar de commissie besloot deze niet als bijlage aan het rapport toe te voegen. Eind deze week verschijnt een boek dat Stapel afgelopen jaar schreef over zijn beweegredenen voor de grootscheepse fraude. Een gerechtelijk vooronderzoek naar zijn handelen is gaande. / Lydia van Aert