Socrates is dood. Niet die al lang tot stof wedergekeerde Griekse filosoof uit de vijfde eeuw voor Christus, die liever sprak en die we alleen via Plato’s geschriften kennen. Die tenslotte de gifbeker moest drinken vanwege subversieve politieke activiteiten. Nee, de ik heb het over de man die in jaren tachtig zo prachtig voetbalde voor Brazilië. De man die Brasileiro Sampaio de Souza Vieira de Oliveira als achternaam had en door zijn vader Socrates werd gedoopt, omdat hij iets had met die puntige wijsgeer van weleer.

De voetballende Socrates was niet alleen de gracieuze en soevereine spelverdeler van het mooiste middenveld dat het voetbal tot dusver heeft gekend – Toninho Cerezo, Falcao, Zico en Socrates – maar ook een universeel mens. Niet alleen studeerde hij af tijdens zijn actieve voetballoopbaan als arts. Nee, Socrates was ook politiek actief, net als zijn oeroude naamgenoot. Richtte in het land van o jogo bonito, het mooie (voetbal)spel, een democratische politieke partij op die zich afzette tegen het militaire bewind. Had eigenlijk overal een doortimmerde mening over. En rookte en zoop daarbij ook nog eens dat het een aard had. Een fatale cocktail. Gisteren overleed hij op 57-jarige leeftijd aan een darminfectie in het Albert Einstein-ziekenhuis van Sao Paulo.

Het leven van Socrates wordt weerspiegeld in die ene wedstrijd: die van 5 juli op het WK van 1982 in Spanje tegen Italië. De Brazilianen waren superieur in hun korte blauwe broekjes. Socrates en Falcao maakten een doelpunt.  Maar de Italianen benutten de defensieve Braziliaanse blunders optimaal, Paolo Rossi scoorde drie keer. De wereld minus Italië was in mineur.

Daarna voetbalde de elegante, bebaarde, pokdalige 1,92 m. lange aristocraat nog een aantal jaren soeverein verder. Maar de grote successen bleven uit en het soepele lijf kreeg het steeds zwaarder te verduren door de overmatige inname van genotsmiddelen. Na zijn voetballoopbaan praktiseerde hij zijn artsenij, studeerde af in de wijsbegeerte, bleef hij voorvechter van meer democratie en schreef kritische boeken en columns. Op zijn vijftigste trok hij – nog één keer twintig – het shirt aan van de Engelse amateurclub Garforth Town. Een pijnlijke vergissing van een doorrookte, vergiftigde, stramme, kapotte man.

Socrates was een pure voetballende geest. Het mooie spel als metafoor voor het goede en rechtvaardige leven. Rafael van der Vaart en Lionel Messi hebben ook dat soeverein frivole in hun spel. Socrates koppelde er ook nog mentale diepgang aan.