De Nijmeegse UB breidt haar open opstelling uit, tegen de wereldwijde trend in. Columnist Adriaan Duiveman werd blij van dat nieuws. De boekenkasten zijn volgens hem namelijk een magische plek. ‘Bibliothecarissen zijn niets minder dan necromancers.’

‘Het is een typisch jaren vijftig gebouw, zelfs na de renovatie.’ Kunst- en architectuurhistoricus Scott Nethersole haalt zijn schouders erbij op. De bouwkundige huls is niet het bijzonderste van het recent heropende Warburg Instituut in Londen. ‘Het wordt pas raar als je tussen de kasten loopt. Dan zie je hoe alles gecategoriseerd en gelabeld is.’ Enthousiast: ‘Het is utterly confusing.’

Al sinds zijn studententijd is Nethersole een vaste bezoeker van het Warburg, een Londense bibliotheek. De Radboudhoogleraar spendeerde vroeger, als promovendus aan het Courtauld en medewerker van de National Gallery, weken in de boekencollectie. Nethersole: ‘Je loopt er niet door zomaar een bibliotheek. Je loopt door kunsthistoricus Aby Warburgs brein.’

Ik moest aan Warburgs brein denken toen ik een grote melding zag op de schermen van de UB hier in Nijmegen. De bibliotheek heeft nieuwe duurzaamheidsplannen, kondigde ze trots aan. En, oh ja, dat betekent dat ze fysieke boeken gaat verwijderen.

Ik zag de rampscenario’s al voor me. Immers, de Radboud zou niet de eerste universiteit zijn die papier zou inruilen voor digitaal en de kasten zou vervangen voor studieplekken. Kastkrimp is een wereldwijde trend, met de open opstelling als eerste slachtoffer. Zo opende de University of Michigan een 55 miljoen dollar kostende medische bibliotheek met niet één papieren boek erin.

‘Bibliotheken zijn er niet meer om je nieuwsgierige ogen langs kaftruggen te laten glijden’

En waarom ook, een bibliotheek met boeken? Leencijfers dalen alsmaar, terwijl bezoekcijfers juist toenemen. Bibliotheken zijn er niet meer om je nieuwsgierige ogen langs kaftruggen te laten glijden om er dan af en toe eentje uit de rij te wippen en met meer titels dan verwacht naar buiten te lopen. Nee, de universiteitsbibliotheek wordt een studieplek waar studenten ritmisch op hun laptops roffelen. Computerlokalen met cachet.

Barbara Eggels, afdelingshoofd collecties en publicatiediensten van de Nijmeegse UB, stelt me gelukkig gerust. De aankondiging op de schermen en het interne nieuwsbericht blijken spannender dan wat er werkelijk gaat gebeuren. Voor het grootste deel, stelt ze, is het beleid ‘normale bedrijfsvoering’. Eggels: ‘Er zitten zes verdiepingen met collecties boven de twee bezoekersverdiepingen. Daar is niet eindeloos ruimte. De laatste jaren hebben we veel boeken aangeschaft, maar minder weggedaan. We bepalen nu, met andere Nederlandse UBs, betere criteria voor wat erin gaat en wat eruit.’

En de open opstelling dan? Eggels: ‘Die open opstelling blijft bestaan. En als het lukt, willen we die juist beter vullen en toegankelijker maken. Daar komen alleen maar titels bij in de toekomst.’ De Nijmeegse UB gaat daarmee in tegen de trend. Beter nog: de Nijmeegse UB wordt een beetje meer als het Warburg.

Terug naar Londen. Eind negentiende eeuw verkocht kunsthistoricus Warburg zijn aandeel in de familiebank aan een broer, op voorwaarde dat hij op kosten van de bank onbeperkt boeken mocht kopen. Dat werden er ruim 60.000. En dan hebben we het alleen nog maar over boeken. Warburgs fascinatie met esoterie en toverkunst leidde onder andere tot een grote verzameling tarotkaarten.

‘De open instelling is een lege vlek op de kaart. Je weet niet wie wat wanneer bekijkt’

Maar wat de collectie écht uniek maakt, is niet de omvang of de thematiek, maar de categorisering en de labels. In het Warburg vind je op de eerste verdieping de categorie ‘image’, op de tweede ‘word’ en op de vierde ‘action’. Op de derde etage zit de categorie ‘orientation’ – naar verluidt het grootste doolhof. Aby Warburg systematiseerde boeken op de manier die voor hem logisch was. Nethersole: ‘Zo vind je naast een boek over Leonardo da Vinci een monografie over duistere magie.’

Verder staan bijna alle boeken in de open opstelling. ‘Het boek dat ik, na lang zoeken, dan eindelijk had gevonden, bleek ontzettend saai’, vertelt Nethersole. ‘Maar de drie boeken ernaast waren razend interessant.’ Juist door die toevalstreffers, die serendipity, is Warburgs bibliotheek een kennisparadijs voor de kunsthistoricus. ‘De bibliotheek doet het onderzoek voor je.’

Hoewel de categorisering in de Nijmeegse bibliotheek minder bevreemdend is dan die in het Warburg, loop je er ook in de breinen van de bibliothecarissen. Eggels: ‘Ik heb allerlei statistieken over hoe onze gebruikers de bibliotheek gebruiken, maar de open opstelling is een lege vlek op de kaart. Je weet er niet wie wat wanneer inkijkt. Dus daarom hebben we experts die kijken naar wat er in de opstelling moet en waar mensen het meest behoefte aan hebben. Dat is expertise, maar ook gevoel, intuïtie.’ Een beetje zoals Warburg het zou doen, dus.

Een bibliotheek, benadrukt Nethersole, hoeft niet zo krankjorum te zijn als het Warburg om de wetenschapper te helpen. Als er maar zoveel mogelijk boeken in open kasten staan. ‘Hoe goed je catalogus ook is, je vindt een boek alleen maar als je heel specifieke zoekwoorden invoert.’ Met gevoel voor drama: ‘Als een boek niet in een open kast staat, is het dood.’

Als je het zo bekijkt, zijn de Nijmeegse bibliothecarissen niets minder dan necromancers. Met hun magie kussen ze gestorven kennis tot leven. Warburg zou dat fantastisch hebben gevonden.

Lees alle columns van Adriaan Duiveman