Een half jaar na zijn verkiezingsreis door de Verenigde Staten was amerikanist Peter van der Heiden weer terug in zijn geliefde Amerika. Vertrokken onder Biden, keerde hij terug onder Trump. Hij bemerkte (subtiele) veranderingen, en niet ten goede.

Vooraf zat de schrik er aardig in bij wat leidinggevenden hier op de universiteit. Een studiereis met 24 studenten naar de Verenigde Staten, op dit moment, was dat wel verstandig? Net nu er berichten naar buiten kwamen van studenten wier visa werden ingetrokken en van kritische wetenschappers (en zelfs sommige toeristen) die de toegang tot het land werd geweigerd?

Wat nu als ik, als verantwoordelijk begeleider, het land niet in mocht? De titel van mijn boek over Trump, Weirdo’s in het Witte Huis, zou zomaar eens tot problemen kunnen leiden… Maar ja, alles was al geboekt (nog in de tijd dat ik er vast van overtuigd was dat Kamala Harris de verkiezingen zou winnen), en ik ging ervan uit dat ik niet prominent genoeg was om op de radar van de Trumpaanhang te verschijnen – hetgeen, toch enigszins tegenvallend, ook het geval bleek te zijn. En zo konden we first hand gaan ontdekken of Amerika veranderd is, en zo ja, hoe.

‘De poortwachters willen hun macht nogal eens laten gelden’

Nu kwam ík wel soepeltjes het land binnen, maar dat gold niet voor een van de studenten, die ruim twee uur moest wachten om na drie simpele vragen alsnog toegelaten te worden. Een eerste indicatie dat de grenswacht strenger geworden is? Nee hoor – dat soort fratsen haalden ze altijd al uit. Waar de gemiddelde Amerikaan een uiterst beminnelijk persoon is (zelfs rednecks zijn doorgaans verbazingwekkend vriendelijk), geldt dat niet per se voor de poortwachters, die nogal eens graag hun macht willen laten gelden.

Volstrekt willekeurig, maar dat deden ze onder Biden en Obama ook al. Niets nieuws onder de zon dus, al hadden we waarschijnlijk wel meer problemen ondervonden als we niet met alleen maar witte personen die allemaal een ‘M’ of ‘F’ in hun paspoort hebben het Amerika van Trump wilden betreden.

Voorzichtig met politiek

Dat er wel degelijk iets is veranderd, werd duidelijk bij aankomst in ons hostel in Washington DC. De manager daar sloot zijn welkomstwoorden af met de waarschuwing om ‘in deze tijden’ voorzichtig te zijn met praten over politiek. Die waarschuwing had ik nog nooit gehoord op een van mijn vele reizen in Amerika, en het was des te opvallender omdat het hostel midden in dé LHBTQI-wijk van Washington lag en werd geflankeerd door een gay bar (gefrequenteerd door furries en drag queens) en een lesbian bar, in een straat vol met regenboogvlaggen.

De meest progressieve straat in een progressieve stad, maar toch zo’n waarschuwing: dat zegt wel wat. Een klein fun fact: toen Trump het land uit was om de begrafenis van de paus bij te wonen, was de buitenkant van het Kennedy Center (waarvan Trump zichzelf tot voorzitter heeft benoemd) belicht met de regenboogkleuren. Net voor zijn terugkomst veranderde dit patroon in de Amerikaanse vlag.

Aan de oppervlakte lijkt er weinig veranderd in Amerika sinds Trump met een lawine aan reactionaire en revanchistische executive orders zijn tweede termijn is begonnen. Voor de oplettende kijker en luisteraar valt er echter wel het een en ander op. Een sticker met ‘Trump has an outie butthole’ op het herentoilet van een café bijvoorbeeld – niet echt een inhoudelijke politieke observatie, maar wel een tamelijk grafische wijze om de afkeer van de huidige president duidelijk te maken. En doorvragen bij de meer academische bezoeken die we aflegden leverde nog meer op.

Tussen de regels door

Zo merkte een onderzoeker in het People’s House (een permanente tentoonstelling over de geschiedenis van het Witte Huis) na zijn lezing over het slavernijverleden van de presidentiële ambtswoning op dat hij blij was dat hij bij een private instelling werkte, die geen cent federale subsidie kreeg. Daardoor viel ze niet onder Trumps verbod van onderzoek naar alles wat met DEI te maken heeft, en kon hij gewoon zijn werk blijven doen en dat tentoonstellen en publiceren.

Zijn vakgenoten bij het National Museum for African American History hebben minder geluk. Dat museum valt wél onder de federale overheid, en de president heeft zijn pijlen er al op gericht. Met zijn Orwelliaans aandoende decreet ‘Restoring Truth and Sanity to American History’ probeert Trump allerlei zaken die een wat minder flatteus licht op de Amerikaanse geschiedenis werpen onder het vloerkleed te vegen (letterlijk white washing), en daar is het NMAAH een prima voorbeeld van.

Wellicht was dat de reden dat de portier van dit museum mij bij entree toevoegde: ‘Your visit is a blessing’… Het museum blijft overigens, net als het aanpalende National Museum for the American Indian, vasthouden aan de eigen collectie en het eigen verhaal en dus in Trumps ogen een smet werpen op het Amerikaanse blazoen, al is het maar de vraag hoelang het dat kan volhouden nu vicepresident J.D. Vance bestuurslid geworden is van het overkoepelende Smithsonian Institution, waar het NMAAH onder valt.

Protest was doorgaans tussen de regels door te vinden. Zoals bij een rondleiding door het Capitool, waar de gids behoorlijk losging over DEI-maatregelen en de racistische geschiedenis van de VS toen ze doorhad dat de hele groep uit Nederland kwam. Wat besmuikt zei ze erbij dat ze dat soort dingen (‘Let’s move on from Jefferson, I can’t stand that hypocrite’) nooit zou durven zeggen als er ook maar één Amerikaan tussen had gezeten (‘But Europe is so cool, can I join your group going home?’).

Kleine opkomst

Cryptischer was het hoofd Educatie dat ons de National Archive liet zien (hij was, maar dat geheel terzijde, ooit toevallig bij de Vierdaagse-intocht verzeild geraakt en had daardoor warme gevoelens voor Nijmegen gekregen); zo cryptisch dat het de meeste van mijn reisgenoten niet opviel. Waar hij sprak over de president zei hij dat hij sprak over het instituut en niet over de persoon, met een minachtend lachje voor die laatste.

‘Make America Great Again’? Het land was nooit ‘great’ geweest en zou het ook nooit worden – hooguit een beetje beter, maar voorlopig zeker niet. Bij zijn verhaal over het eerste amendement van de Grondwet, de vrijheid van meningsuiting en vergadering, maakte hij duidelijk dat dat juist van belang was als dat tegen het gevestigde politieke klimaat inging en dus nooit onderdrukt mag worden door de uitvoerende macht.

Hetzelfde gold voor zijn interpretatie van de Onafhankelijkheidsverklaring (‘The perfect break-up letter’), die het recht gaf van verzet tegen een overheid die tegen de belangen van de bevolking ingaat (het gebruik van de tegenwoordige tijd was subtiel, maar onmiskenbaar). En het recht op ‘due process’ (een eerlijk proces) uit de Grondwet gold voor iedereen die in Amerika verbleef, onderstreepte hij, en niet alleen voor citizens, zoals de regering-Trump het uitlegt. Het lijken neutrale uitspraken, maar ze zijn het in het Amerika van Trump niet meer.

In de vroege ochtend van 1 mei trof ik bij het hostel de middelbare Jeanny uit de buurt van Nashville, Tennessee, een anti-Trump-activiste uit een diep-Republikeinse staat (‘I’m the only Democrat in miles around there’) die naar de hoofdstad was gekomen om mee te doen aan de Mayday-protesten. Haar familie wilde geen contact meer met haar en ook was ze ontslagen omdat ze Democraat en vakbondslid was, vertelde ze – zo ver gaat de polarisatie.

Trump maakt Amerika kapot, meende ze, en hij vernietigt vooral de gewone Amerikaan. De president en zijn miljardairsvriendjes graaien het geld weg bij de modale inwoners en er was duidelijk een kentering te zien, volgens haar. ‘Mensen pikken het niet meer. De protesten vandaag worden ‘huge!’ Ze had het hostel geboekt voor drie dagen, maar zou langer blijven als de demonstraties momentum genereerden. Jammer genoeg kon ze eigenlijk dezelfde avond alweer terug naar Tennessee.

De beloofde massademonstratie bleef uit, hoewel het Witte Huis voor de gelegenheid hermetisch met hekken was afgesloten. Op het aanpalende Freedom Plaza telde ik niet meer dan tweeduizend demonstranten, en dan ben ik nog optimistisch. Wel met soms hilarische spandoeken, maar die lijken me aan de humorloze huidige leiding van Amerika niet echt besteed.

Land of the free

Ook in Boston – de tweede bestemming van de studiereis – gaat het leven onder Trump aan de oppervlakte net zo door als daarvoor, met hier en daar subtiel protest – een petje, een T-shirt, dat soort dingen. Maar de hoofdstad van Massachusetts is dan ook een van de meest progressieve steden van de USA. ‘I bet you can’t find 500 MAGA-Republicans in this city’, vertelde een man met een petje met ‘Gulf of Mexico’ erop (ook een protest sinds Trump per decreet die naam heeft verboden en gewijzigd in ‘Gulf of America’) mij in de metro.

Op de universiteiten is wel te merken dat de bordjes behoorlijk zijn verhangen. Harvard raakt zijn federale subsidie kwijt – meer dan twee miljard dollar. En dat heeft effect, vertelde een man die een bureau heeft dat probeert om aspirant-studenten die prestigieuze universiteit in te krijgen. Er is in het buitenland minder animo om naar Harvard te gaan, en eenmaal op Harvard zijn studenten én medewerkers toch meer beducht om zich uit te spreken over gevoelige onderwerpen. De prijs daarvoor wordt wel erg hoog, en niet alleen financieel.

Studenten vrezen dat ook hun visum wordt ingetrokken als ze iets onwelgevalligs doen, of gewoon omdat ze er buitenlands uitzien, wat ook al enkele keren is gedaan door de regering-Trump. Het eerste amendement, de vrijheid van meningsuiting die lange tijd volstrekt onbegrensd was, is zijn welhaast heilige status in rap tempo ontnomen voor hen die het niet eens zijn met de president.

Nochtans: de indianenverhalen over de VS van de laatste tijd zijn behoorlijk overdreven. Het is nog steeds een land dat prima te bezoeken is, al is het wel veranderd. De voorzichtigheid is op veel plaatsen tastbaar, de onzekerheid is duidelijk toegenomen – toch behoorlijk schokkend in The land of the free. Ik ben benieuwd hoever de democratische erosie heeft doorgezet als ik weer afreis naar The home of the brave – als die er dan nog wonen.